“Тӯй”-и интихоботӣ, намои “идона”, “номзади арзанда”, “ояндаи дурахшон” серистеъмолтарин калимаҳои хабарнигорони шабакаҳои телевизиони тоҷик дар рӯзи интихобот буд.
Ҳама шабакаҳои телевизионии Тоҷикистон шурӯъ аз Шабакаи аввал, Сафина, Ҷаҳоннамо, Синамо, Душанбе, то телевизионҳои вилоятии Суғду Хатлон, Бадахшон дар инъикоси маъракаи интихобот аз як марказ идора шуданд ва эфири ягона доштанд. Барномаҳои Шабакаи аввал ҳамзамон дар шабакаҳои дигари кишвар пахшу нашр шуданд. Чунин усули бозтоби интихобот дар Тоҷикистон барои бори аввал аст. Дар гузашта ин тавр набуд. Ҳар шабакаи телевизионӣ барнома ва гузоришҳои худро нашр мекард. Ин тарзу усули нодир ва бесобиқа аз чӣ далолат мекунад?
Далолат бар он мекунад, тамоми маҷрову моҷарои ин интихобот аз рӯи сенария ва барномаи аз қабл таҳияшуда сурат мегирад. Ҳеҷ сужжаву пейзаже табиӣ нест. Ташкили эфири воҳид ва мутамаркиз тақаллуб, фасод, ғайришаффоф,сохта, дурӯғӣ ва ғайриқонунӣ будани ин интихоботро бо тамоми ҷузъиёташ намоён мекунад. Аз як сӯ фанду фиреб, аз дигар сӯ тарсу ваҳшат дар сартопои ин барномаҳо ҳувайдост. Тарсу ваҳшат аз он ки мабодо ягон ҳарфе берун аз даҳони касе ба эфир наравад. Барои ҳамин ин барномаҳо таҳти контрол ва аз як марказ ба дасти мавҷ дода шуданд. Як бор таваҷҷӯҳ кунед ба сӯҳбатҳои нафароне,ки аз ин марказ омода ва ба самъи мардум расонида шуд.Инҷо ҳам аз сӯҳбатҳои худи интихобкунандаҳо ва ҳам аз суханони хабарнигорон иқтибос карда шудааст:
Ҳамсӯҳбатон:
Ман ба номзади арзандаи худ, ки Тоҷикистонро боз ҳам гулгулшукуфон мекунад, овоз додам.
Ман аз байни номзадҳо ба номзади арзандаи худ, ки боз ҳам сулҳу суботро мустаҳакам мекунад овоз додам.
Ба номзади арзандаи худ ҳар ҳафт сол овози худро додем.
Хабарнигорон:
Ба номзади арзанда, ояндаи дурахшон овоз доданд.
Ба номзади арзандаи худ ки ояндаи Тоҷикистон дар дасти ӯст, овоз доданд.
Ба номзади арзанади худ, сарвари ғамхору сулҳдӯст, сарвари сулҳпарвар овоз доданд.
Ба номзади арзандаи худ бо шукрона аз фазои сулҳу ваҳдати миллӣ барои барномаи стратегии саноатикунонӣ овоз медиҳанд.
Ин ҳарфу сӯҳбати интихобкунандаҳое аст, ки аз саросари Тоҷикистон бо чунин мазмун мусоҳиба доданд ва низ хабарнигороне, ки аз навоҳиву рустоҳои гуногуни кишвар гузориш таҳия карданд.Вале аз онки ҳамагӣ як шакул як маъно доранд,метавон бо итминон гуфт,ки чанд шабу чанд рӯз онҳоро машқу тамрин додаанд.
Ва,акнун савол инҷост,ки чаро ин бор тамоми шабакаҳои телевизионии Тоҷикистон аз як марказ ва аз як эфир барнома нашр карданд? Зеро “номзади арзанда” ва “ояндаи дурахшон” ин бор ғайриқонунӣ ва аз роҳи буққагӣ вориди интихобот шудааст. Ӯ тамоми давраҳои панҷсоливу ҳафтсолиашро тай кард ва ҳоло вориди марҳалаи “беохир” ва “модомулумрӣ”-аш шуд, ки чунин меъёру моддаро дар ҳеҷ яке аз қонунҳои кишварҳои олам, илло ду- се кишвари салтанативу шоҳигарӣ наметавон пайдо кард. Аммо ин “номзади арзанда”, ки не шоҳ асту не султон аст, балки даъвои давлати демократӣ дорад. Дар кадом давлати демократӣ иҷоза аст, ки як нафар “модомулумр” бишавад? Ин дурусту дақиқ хилоф ва муқобили рукни асосии давлати демократӣ- дар як давра ва мӯҳлати муайн ва маҳдуд раёсат кардани як нафар аст.
Акнун, ки ин “ояндаи дурахшон” рукн ва меъёри асосии низоми демократиро нақз кардааст, тамоми талошашро мекунад, ки бидуни гапу калочаи зиёд бақои худро дар курсии қудрат ҳифз ва тамдид кунад. Ин номзади арзанда дар асл номзади мардум нест, балки як диктотуре аст, ки ҳукм ва риёсаташро болои мардум ҷорӣ кардааст ва баргузории як чунин интихобот, танҳо машруият бахшидан ба интихоботи ғайримардумӣ аст. Аз ин ҷост, ки ин “ояндаи дурахшон” вақте омаду овоз дод ҷуръат накард, ки пеши хабарнигорон ояд. Аз он тарсид, ки боз мабодо ягон журналист савол надиҳад, ки шумо бар асоси кадом меъёр ва кадом қонуне ин бор ҳам президент мешавед? Ё метарсид, ки аз ҳодисаҳои Белорусу Қирғизистон мепурсанд. Ё метарсид, ки мепурсанд, то охири ин ҳафт сол меравед ва ё дар нимароҳ курсиро барои писаратон холӣ мекунед? Ё метарсид, ки мабодо аз ояндаи Озодаи Раҳмони духтараш суол мекунанд, ки ин бор ҳам мудири Дастгоҳи иҷроия боқӣ мемонад? Ба ҳар навъе, ки ҳаст таги доманаш тар аст ва тақаллуби интихоботиаш ҳам дуздии таги саргини хар аст.
Барои ҳамин ин бор ҷараёни интихоботро зарра ба зарра, ҷузъ ба ҷуз барномарезӣ карда қадаме аз чаҳорчӯби он берун набаромаданд. Ин усули давлатҳои диктотурӣ аст, ки ҳар қадар ба тӯл ҳокимият мекунанд, ҳамони андоза худро дар фосила бо мардум нигоҳ медоранд, чун хуб медонанд, ки ҳаққи мардумро хӯрда истодаанд. Аз инҷо буд, ки эфири ягонаи телевизионӣ ташкил доданд, дар ҳоле, ки шабакаҳои телевизионӣ ҳамагӣ таҳти контроли шадидашон аст. Бо итминони комил метавон гуфт, ки 24 соати вақту эфири рӯзи интихобот дар “фабрикаи ҷавоб” ва Дастгоҳи иҷроияи Президент барномарезӣ шудааст.
Райдиҳии Қоҳир Расулзода нишон дода мешавад, хабарнигор шарҳ медиҳад, ки сарвазир ба “ояндаи дурахшон” овоз дод ва ё Раиси Маҷлиси Намояндагон меояду овоз медиҳад, хабарнигор ва ё ровии телевизион боз аз “номзади арзанда” гап мезанад. Аҷиб нест магар? Охир,шумо аз куҷо медонед, ки ба “ояндаи дурахшон” овоз дод? Дар баргаи рай касе бо номи “ояндаи дурахшон” нест. Пас “ояндаи дурахшон” кист? Маълум аст, ки шумо Раҳмонро таблиғ доред. Вале чаро таблиғу рекломи “скритый”-пӯшида,дуздвор? Зоҳиран қонунро муроот карда истодаед. Аммо дар асл ҳадафи дигар доред. ”Мимо”-и қонун гапро бурда ба АСЛ ва АСОС-и тақаллубу фиреб часпонидед,қонунро “объезд” кардед. Ин магар як дурӯғ, як фиреби умумимиллӣ нест?
Журналистҳо рафтанд ба қитъаи интихоботие, ки Раҳмон раъй дод, ба он хотир, ки бо ӯ саволу ҷавоб кунанд. Вале дар ҳамин рӯз ҳам аз сӯҳбат фирор кард. Мутмаинан, аз саволҳое, ки намунаашонро дар фавқ овардем метарсид. Чунки “ба даст меғалтид” ва дасташ рӯ мешуд. Фиреби умумимиллӣ бармало мегардид.
Чуноне, ҳатто як вакили Думаи давлатии Русия, ки нозири байналмилаии ин интихобот аст, бо вуҷуди ин ҳама сохтакориҳову пинҳонсозиҳо бо ишораҳое ҷолиб, “ночнушка”-таҳпӯши дар бадани ин маъракаи зебу зиннатбахшидаро кашиду ошкор кард ва гуфт, ”ёде аз интихоботҳои шӯравӣ медиҳад”. Ҳамин як ҷумла моҳияти сенария ва барномаҳо ва гузоришҳои эфири мутамаркизро бармало кард. Чаро чунин гуфт? Чунки интихоботро бо қарсу рақсу чакану тавлак оғоз карданд, чунки дид, ҳатто 20% ҳам ширкат накардааст. Агар ин сенария ва сохтакорӣ набуд, чи буд, ки занҳои бадахшӣ барои интихоботи номзади арзанда ва ояндаи дурахшон дар ҳавлии қитъаи интихоботӣ “дискотека” барпо карда маъракаро “идона” ва “тӯй” ташкил медиҳанд.
Инҷо интихобот аст ё тӯй? Агар тӯй аст, чи тӯйе? Тӯйи хатна ва ё арӯсӣ? Пас, шаҳ кисту арӯс кӣ? Тӯй, ки дар Душанбе мегузарад, арӯсӣ ва ё хатна дар пойтахт аст базму ҷашни он дар Роштқалъаву Кӯшониён чаро? Дар ҳоле, ки интихобот як сабқат, як мубориза, майдони набарду майдони қувваозмоӣ аст. Интихобот кашокашу ринг, интихобот сангари осуда ҷабҳаи осоишта аст, вале дар воқеъ ҷанг аст, ҷанги бидуни силоҳ, ҷанги ақидаву идеяву андешаву нақшаву барнома аст. Фалсафа ва моҳияти интихобот аст, ки тарафҳо, шахсиятҳо гурӯҳҳо созмону аҳзоб худро аз ҳар лиҳоз барои он омода мекунанд.
Аз тарафи дигар чи тӯйе, чи иде? Як литр рӯғани рустанӣ аз 16 сомонӣ боло шуд, як дона тухм 1 сомониву 20 дирам, як халтаи орд боз 260 сомонӣ шуд. Муаллиме, ки ҳоло категорияи олӣ дорад 1100-100 доллар маош мегирад. Аз кадом тӯй ва аз кадом маъракаи идона ва аз кадом “ояндаи дурахшон” мешавад болиду рақсид? Вақте як адад шиму костюми “номзади арзанда” ба чил ҳазор доллар дӯхта мешавад, ки дуто аз он бо бюҷети солонаи Ванҷу Дарвоз мусовӣ аст, ба кадом барномаи саноатикунонӣ мешавад овоз дод? Ҳол киро фиреб медиҳед? Ин “номзади арзанда”, ки бо аъзои оила ва авлоду маҳаллааш мамлакатро идора, балки балъида истодааст, “ояндаи дурахшон” мешавад? Гумонатон ин аст ки ба ин ҳама сохтакориҳо, қаллобиҳо ва фиребу найрангҳо мардум бовар мекунад?
Хабаргузориҳо навиштанд, Алексей Чепа, муовини раиси Кумитаи умури байнулмилалии Думаи Давлатии Русия, ки ба намояндагӣ аз гурӯҳи нозирони Иттиҳоди давлатҳои муштаракулманофеъ (ИДМ) мегӯяд, фазои интихоботии Тоҷикистон ба дараҷае идона аст, ки айёми неки замони Шӯравиро дар хотираҳои зинда мекунад.
“Мо дар Донишгоҳи тиббии Тоҷикистон будем. Ҷавонон мерақсиданду месуруданд. Ба онҳое, ки бори аввал ба раъйдиҳӣ омаданд, туҳфаҳо доданд. Ин саҳна маро ба ёди замони Шӯравӣ бурд, вақте ҳама кору ҳама чиз дуруст ба роҳ монда шуда буд”, – гуфт Алексей Чепа.
Ҳамаи он чаҳор номзади ҷайбӣ баъди ахзи рай дар марокизи райгирӣ бо хабарнигорон сӯҳбат карда аз шаффофу демократӣ баргузор шудани интихобот гуфтанд. Чи қадар шаффофу демократӣ гузаштани интихоботро бо як назар ҳамин нозири байналмилалии “эсенгешник” хулоса кард, вале гап инҷост, ки агар ин интихобот мазҳака, масхара ва як фиреби бузурги миллӣ ва тамоми нукоти он аз қабл барномарезишуда набуд, аслан ва абадан ин “рақибон”-и интихоботии “ояндаи дурахшон” ҳарфе берун аз даҳон намекарданд. Вале онҳо, ки “себ”-ро хӯрда буданд, мебоист “ғоз”-шро пас медоданд. Барои саҳнасозону барномарезони ин маърака феълан ҳамин “баҳо”-и онҳо муҳим аст. Аммо ҳамоно дар гӯшҳо ин ҳарфҳои батакрори хабарнигорони “тренировка” шуда садо медиҳад:
“Ба хотири “ояндаи дурахшон”-и Тоҷикистони азиз овози худамро ба “номзади арзанда” додам. (мусоҳиб). Шумо низ ҳамвтанони азиз ба номзади арзанда овоз диҳед. (хабарнигор)”.
Сорбон Азимӣ, таҳлилгар
Аз Идораи сомона: Матолибе, ки дар гӯшаи “Блоги Шумо” ба нашр мерасанд, назари шахсӣ ва ё таҳлили муаллифон буда, баёнгари мавқеи “Аздо тв” нестанд.
