Рӯзи севуми нишасти Созмони Амният ва Ҳамкории Аврупо дар мавриди санҷиш ва баҳодиҳии ҳуқуқи инсон дар шаҳри Варшава бидуни ҳузури намояндагони Ҳукумати Тоҷикистон хотима ёфт.
Нишасти навбатии САҲА, ки “Озодиҳои асосӣ” ном дошт ва мавзуъҳои “Озодии дин ё эътиқод”, “Озодии ҷамъомадҳо ва иттиҳодияҳо” “Ҳомиёни ҳуқуқи инсон” ва “Озодии ҳаракат”-ро дар бар мегирифт, ки дар он намояндаи Паймони миллии Тоҷикистон – шохаи мухолифони тоҷик Темур Варқӣ суханронӣ намуда, аз кишварҳои озод даъват намуд, ки бо қурбониёни саркӯби диктаторҳо Раҳмон ва Путин ҳамраъйӣ кунанд.
Темур Варқӣ ба ҷойи холии намояндагони ҳукумати Тоҷикистон ишора карда гуфт, ки “Дар ин толор бояд вакилони ба истилоҳ порлумон паси лавҳаи расмии “Тоҷикистон” нишинанд. Онҳо аслан касеро намояндагӣ намекунанд. Онҳоро касе интихоб намекунад, балки аз ҷониби фиребгари ғайриқонунӣ (нелегитимным самозванцем) таъйин карда мешавад. Онҳо фазои холӣ (пустое место) ва рамзӣ ҳастанд, ки ҳеҷ касро намояндагӣ намекунанд. Ва аз ин рӯ, дар ин конфронс ин ҷой холӣ аст. Ман бовар дорам, ки он бо одамони арзанда пур мешавад”.
Дар идома ӯ аз ҷанги солҳои 90 дар Тоҷикистон ёдовар шуда, онро амалиёти вежаи Русия номид, “30-умин солгарди пирӯзии амалиёти вежаи Русия дар Тоҷикистон наздик мешавад, ки онро бо дастури Ситоди генералии Вазорати дифои Русия таҳти фармондеҳи полковники ГРУ Квачков анҷом доданд.
Онҳо барои сарнагун кардани ҳукумати нахустини эътилофӣ дар Тоҷикистони соҳибистиқлол ҷангро оғоз карда, 200 000 нафарро куштанд ва Эмомалӣ Раҳмонро, ки 28 сол боз худро раисҷумҳури Тоҷикистон мехонад, ба ҳокимият шинонданд”.
Инчунин дар рӯзи аввали ин нишаст намояндагони ҳайатҳои расмии кишварҳо суханронӣ карданд. Намояндагони Русия, Белорус ва Тоҷикистон дар нишасти имсолаи САҲА бо сабабҳои номаълум ширкат надоштанд.
Мавзуи рӯзи дуюм, ки “Ниҳодҳои демократӣ” ном дошт, мухолифини тоҷик низ дар он фаъол буданд. Аз ҷумла, дар ин рӯз раҳбари Паймони миллии Тоҷикистон Муҳиддин Кабирӣ суханронӣ намуда, дар бораи ҳаводиси ахири Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон гуфт. Ба гуфтаи ӯ, мақомот зимни саркӯби эътирозҳои осоишта тақрибан 50 сокини маҳаллиро ба ҳалокат расонда, садҳо тан аз фаъолон, аз ҷумла дастикам 10 журналист ва блогер дастгир шуданд ва ё рӯ ба фирор оварданд.
Кабирӣ ҳамчунин аз ҷомеаи байналмилалӣ интиқод карда, гуфт, ки ҳукуматҳои Русия, Беларус ва Тоҷикистон “ҷомеаи шаҳрвандиро нобуд карданд”, вале ҷомеаи байнулмилалӣ “барои муколамаву ҳамкорӣ” бо онҳо вақти зиёде сарф намуд.
“Ва дар натиҷа мо он чизеро дорем, ки имрӯз дар Русия, Белорус, Тоҷикистон ва дигар кишварҳои шабеҳ мебинем. Набояд фаромӯш кард, ки ҳукуматҳои саркӯбгар ва дарозумр аллакай таҷриба ҳосил кардаанд, ки чӣ тавр гуфтугӯ бо кишварҳои демократиро ба як раванди тӯлонӣ ва “гуфтугӯ дар бораи ҳеч” табдил бидиҳанд ва дар охир бештарин фоидаро барои таҳкими ҳокимияти худ ба даст биёранд. Ва дар натиҷаи ин муколамаҳои доимӣ дар бораи “ҳуқуқи башар, демократиякунонӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ” на танҳо вазъ беҳтар нашуд, балки дар мисоли кишвари мо, ба маротиб бадтар ҳам шуд”, – таъкид кард раҳбари ПМТ.
Ҷамшед Ёров раиси “Бунёди Бузургмеҳр Ёров” гуфт, адвокатура ҳамчун ниҳоди ҷомиаи шаҳрвандӣ дар Тоҷикистон комилан торумор шудааст ва имрӯз дар ҷумҳурӣ “нақши адвокатура танҳо бо машруият бахшидан ба ҷараёни тафтишот ва судури ҳукмҳо маҳдуд карда шудааст”.
Ҳамзамон, Алим Шерзамонов, муовини раиси ПМТ аз Кунгураи озодандешони тоҷик дар ин нишаст суханронӣ намуда, масъалаи иваз нашудани ҳукуматҳоро дар кишварҳое чун Тоҷикистон, ки аз соли 1992 то имрӯз, ки 30 сол мешавад Эмомалӣ Раҳмон роҳбарӣ мекунад, матраҳ кард. Шерзамон гуфт, низоми ҷаҳонӣ бояд чунон тағйир дода шавад, ки дар арсаи байналмилалӣ дигар касе бо президентҳое, ки беш аз 20 сол дар сари қудратанд, ҳатто салом накунад.
Дар анҷумани САҲА ба намояндагӣ аз занони тоҷик, ки ҳуқуқҳояшон поймол шудааст, бону Мадинаи Ҳикматулло аз Маркази ҳуқуқи башар дар Вена суханронӣ намуда, аз парвандаҳои Улфатхоним Мамадшоева ва Шоҳида Мамадҷонова ёдовар шуд. Ӯ таъкид кард, ки дар Тоҷикистон занони фаъол бераҳмона саркӯб карда мешаванд.
Инчунин Муаззама Қодирова, ҳуқуқшиноси тоҷик дар суханрониаш аз ҳукумати Тоҷикистон, ба хусус аз мақомоти ҳифзи ҳуқуқ даъват намуд, ки аз таъқиб, дуздӣ ва куштани тоҷикон даст кашида, сохтани парвандаҳои ҷиноиро нисбати шахсони бегуноҳ бас кунанд ва қонунҳову Конститутсияро риоя намоянд.
Дар ин нишасти САҲА аз мухолифини тоҷик Ҳусейн Ашӯров, муовини раиси “Гурӯҳи 24” низ суханронӣ кард. Ӯ дар суҳбаташ аз интихоботҳо гуфт ва таъкид кард, ки интихобот дар бархе аз кишварҳои ба ном демократӣ ба “саҳнасозӣ” табдил ёфтааст ва шаффофу тибқи меъёр доир намешавад.
Ҳусейн Ашӯров интихоботи президентии соли 2020 дар Тоҷикистонро мисол оварда гуфт, ки “дар ин интихобот ҳарчанд ба ҷуз аз Раҳмонов 4 номзади дигар иштирок карданд, вале онҳо номзадҳои алтернативӣ набуданд. Танҳо як нафар: Фаромарз Иргашев аз Бадахшон кӯшиш кард, ки номзадии худро пешниҳод кунад, вале ӯро ба интихобот роҳ надоданд. Дар ҳоли ҳозир Фаромарз Иргашев дар зиндон қарор дорад”.
Ёдовар мешавем, ки нишасти солонаи САҲА дар бораи ҳуқуқи башар дар Варшава рӯзи 26-ми сентябри соли 2022 шуруъ шуда, то 7-уми октябри соли ҷорӣ идома хоҳад кард. Ин нишаст ҳар сол як маротиба дар шаҳри Варшва баргузор мегардад, аммо ба сабаби авҷи бемории ҳамагири COVID-19 солҳои 2020 ва 2021 баргузор нашуд.
Дар нишасти САҲА вобаста ба ҳуқуқи башар, озодиҳои бунёдӣ, озодии баён ва расона, ҳуқуқ ва озодиҳои ақалиятҳо, интихоботи озод ва ғайра барои ду ҳафта аз ҷониби кишварҳои узви ин созмон ва ҷомеаи шаҳрвандӣ баҳсу баррасӣ мешавад.
