Видеои нашркардаи хадамоти матбуоти президент буд, ки бо ҳам дидем. Эмомалӣ Раҳмон дар сари миз нишастааст ва соҳибони хона дастҳо пеши бар ӯро гӯш доранд. Раисҷумҳур ба мизбонон ва ҳамин тавр, дар мулоқот бо як гурӯҳи занони кишоварзӣ тарзи пухтани нону хӯрокҳои миллӣ ва ҳамчунин тарзи тайёр кардани хӯриш аз барги лаблабу ва аз селдерейро меомӯзонад.
Хабарнигори телевизиони“Настоящее Время”, Анушервон Орифов баъд аз гузоришаш дар робита ба меҳмонӣ рафтани президент ба хонаи сокинон ва аз мавҷи ҳамрасонӣ шудани ин мавзӯъ дар шабакаҳои иҷтимоӣ – , ки нахуст аз Хадамоти матбуоти Президент нашр шуда буд, бо гузорише бозгӯ кард ва вазорат инро бащона карда хабарнигорро рӯзи 4 август аз аккредитатсиямаҳрум кард. Мӯҳлати иҷозаи кории Анӯшервон рӯзи 1-уми август ба поён расид, вале вазорат онро тамдид накард.
Як соли пеш вазорат бо таъкид як пешниҳоде карда буд, “онҳое, ки ҳамчун корманди “Радиои Озодӣ” сабти ном нагардидаанд, ҳаққи идомаи фаъолияти рӯзноманигорӣ дар нашрияҳои иттилоотии дигар дар Тоҷикистонро доранд.”
Дар ҳоли ҳозир вазорат аз додани аккредитатсия ба чандин корманди Радиои Озодӣ дар Тоҷикистон худдорӣ мекунад. Ва феълан 11 хабарнигори Озодӣ дар кишвар аз иҷозатномаи кор маҳрум ҳастанд.
Рӯзи 3-юми сентябр номи Президенти ояндаи Тоҷикистон маълум мешавад. Ҳамин ҳоло ҳам медонем, ки ду номзади асосӣ дорем — Эмомалӣ Раҳмон ва Рустами Эмомалӣ. Баёни беҳтар ин аст бигӯем, ки рӯзи 3-юми сентябр номи Президенти ояндаи Тоҷикистон эълом мешавад.
Маҷлиси Олӣ рӯзи интихоботро 11-уми октябр неву 11-уми сентябр ва ё баръакс 11-уми декабр таъйин мекард, ҳам чизе иваз намешуд. Сабабро обу ҳавову коронавирус ва ё фалону беҳмадони дигар ҳам бигӯянд ва ё сад далел биоранд, ки дар таъйини замони интихобот қонун поймол шуд ва Раҳматулло Зоиров пайдарпай изҳороту баёния содир кунад ҳам, асаре намегузорад. Зеро номзадҳои ин интихобот ё Раҳмон аст ва ё Рустам. Аз ин ду кӣ ба ҳайси номзад муаррифӣ хоҳад шуд, ҲХДТ муайян ва муаррифӣ мекунад.
Иттифоқи ҷавонон ва ё Иттифоқи касаба ҳам ҳастанд, вале бидуни тардид ҲХДТ ин имтиёз ва ин пайти тилоиро ба онҳо намедиҳад. Дар асл ва дар амал сохтмон ва биное, ки дар ҷаласаи пӯшида ва паси дарҳои бастаи он номзади раиси ҷумҳурӣ барои 7 соли баъдӣ маълум мешавад, қароргоҳи оила ва ё ҳамон манзили зисти хонаводаи худи раиси ҷумҳурӣ аст. Беш аз ин, дар ин маърака мову Шумо ширкат бикунем ва ё накунем, баргаҳои ройро даста-даста ва ё тоқа-тоқа дар қуттии шаффофу ғайришаффоф мерезанд ё намерезанд, нозирону мушоҳидони дохиливу хориҷӣ баҳо диҳанду надиҳанд, гумон аст, асаре бар натиҷа дошта бошад.
Мусалламан аксарияти мутлақи аъзои хонаводаи ҳоким ба тарафдории ҳокимият ва раиси феълӣ даст боло мекунанд. Ҳифз ва идомаи шароити мавҷуд барои “комфорт” ва роҳати эшон мусоид аст ва халалу мушкиле пеш намеоварад. Аммо гумони ғолиб ин аст, ки худи шароити мавҷуд инро намехоҳад ва тарафдори дигаргунист. Воқеан, дуруст ҳам ҳаст, ки замон обастани таҳаввул ва тағйир аст.
Эмомалӣ Раҳмон, ки ҳаминак худ таҳаввул ва дигаргуниро мехоҳад ва ҳадди ақал дар панҷ соли ахир барои он нақша ва барнома кашидааст, бо ҳарду даст тугмаи тарафдорӣ ба номзадии Рустамро пахш хоҳад кард. Шароит таврест, ки на танҳо худи ҷаноби Раҳмон, мардуми одӣ ва фавҷ-фавҷи муҳоҷирони кории тоҷик ҳам дар ин масъала бо мавзеъ ва мавқеи ӯ мувофиқ ҳоҳанд буд, чун пешбарӣ шудани Рустам маънии камтарин посух ба умедҳои дигаргуниро хоҳад дошт.
Дар ҷомеаҳои нимҷону карахту рокиде ба монанди ҷомеаи Тоҷикистон, ки ҷуръат ва қудрате надорад, супоридани курсии раёсат аз сӯи як диктатор амал ва иқдоми сенсатсионӣ хоҳад буд. Бигзор ҳатто ба писараш, зеро чунин иттифоқоте, ки диктаторҳо ба роҳатӣ аз раёсат ҷудо бишаванд, кам иттифоқ меафтад. Бо омадани Рустам давлат ва мамлакат аз шеваи роҳбарии айёми ҷангӣ раҳо мешавад. Раҳмон кадри ҷанги шаҳрвандӣ аст ва инро инкор карда намешавад.
Рафтани ӯ оғози тағйир дар режими авторитарӣ ном гирифтани Тоҷикистон мешавад. Каме ҳам бошад, метавон умед баст, ки як нафас ва насими тоза ба пайкари давлат ва миллат медамад. Чунки ба фарқ аз Раҳмон ва ҳамон гуна ки худи ӯ мегӯяд, Рустам дар муҳити серу пур ба камол расида ва он қадар ҳам барои захира ва анбор кардан ниёз надорад ва шояд талош кунад, ки даҳяки шароити зиндагии худро барои мардум ҳам фароҳам созад.
Ба ин бовар, ки Раҳмон неву Рустам номзад мешавад ва, ҳамин тавр, ҷойгузини Раҳмон хоҳад буд, чанде аз андешаву пешниҳодҳоро барояш матраҳ карданиам. Фикр мекунам, иҷрояшон ӯро комилан ба як раиси мардумӣ бадал карда, ҳама гуна ҳарфу ҳадиси дигар, аз ҷумла инки ҳокимиятро муфту ройгон аз падараш гирифт ва ҳеч коре аз дасташ сохта нест, ӯ ба номаш президент аст ва идораи кишвар дар дасти дигарҳост ва ғайраву ҳоказоҳо, ки имрӯзҳо хеле зиёд шунида мешаванд, ба дасти фаромушӣ месупорад.
Рустами Эмомалӣ раиси ҷумҳурӣ бишавад метавонад, ислоҳотеро ба амал оварад, ки боис ба тағйироти решаӣ ва бунёдӣ гардад ва кишварро дар зудтарин фурсат ба самти рушду инкишоф такон бидиҳад.
Аввал аз ҳама дар мудирияти давлат дасти аъзои хонаводаашро, бидуни гузашт кӯтаҳ кунад. Ва, дуввуман, сиёсати кадрии давлатро на бар мабнои маҳал ва ошнову хешу табор, балки бар пояи касбият, ҳирфаият ва тахассус ба роҳ монад. Барои ҳеч нафар, на домоди падару на додарарӯс ва на тағову ҷиян дар тиҷорат ва соҳибкорӣ имтиёз надиҳад. Баръакс, роҳи Душанбе-Хуҷанд ва ҳамин тавр тиҷоратҳои дар заминаи харҷу масрафи байтулмол созмондодаи язнаҳояшро бигирад ва ба соҳибони пешинааш барои мисол ба БДА, Вазорати тандурустӣ ва ғайра бидиҳад. Ҳуҷҷати ронандагӣ, муоинаи фаннии васоили нақлиёт ва ё ҳамин шираи камолро.
Рақобати солими миёни соҳибкорон бояд ҳифз ва ҳимоят бишавад ва иқтисоди соягии мавҷудро, ки маълум аст, дар дасти кист, аз байн барад. Қарзи Чин (Хитой) барои сохтмони роҳи Душанбе-Хуҷандро ба дӯши ширкати IRS бигзорад.
Рустами Эмомалӣ аз уҳдаи ин корҳо баромада метавонад. Эҳтимол Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ ва Пешвои миллат норозигӣ баён мекунад, вале барои онки ба миллат ва давлат содиқона хидмат кунад ва номи некро соҳиб бишавад, ба ӯ ба мулоиматӣ фаҳмонад. Вале агар мухолифат аз тарафи Пешво бештар шуд, бидуни ибо метавонад институти Асосгузори сулҳу ваҳдатро бо як фармон лағв карда, барои раиси ҷумҳурии собиқ дар Маҷлиси Миллӣ як ҷойгоҳи муносибе фароҳам созад. Бе ин ҳам ҳоло ду ҷой дар Маҷлиси миллӣ “вакансия” аст.
Дар баробари иҷро ва анҷоми ин корҳо дар муносибат бо Чин ва Русия ҳатман таҷдиди назар кунад. Тамоми қарордодҳоро бо Чин бозбинӣ ва бознигарӣ карда, аз баҳри бисёрии онҳо бигзарад. Ба Иттиҳоди иқтисодии АвруОсиё пайваст шудани Тоҷикистон бисёр ҳам муҳим аст. Бахусус, ки дар ин авохир Чин даъвои Помир мекунад. Таҳкими робитаҳо бо Русия, вале бо мурооти баробарии давлатҳо бисёр ҳам муҳим ва муфид аст. Аз саргирии ҳамкориву муносибати дӯстона ва бародарона бо Эрон бар манфиати давлати Тоҷикистон аст.
Дар сиёсати давлат бо дин ва матбуот ва аҳзобу ҷомеаи шаҳрвандӣ низ ислоҳоти ҷиддӣ ворид кунад. Ҳатто дар замони Шӯравӣ ин тавр набуд, ки падару модар барои таълими динӣ додан ба фарзанди худ муҷрим шинохта шаванд ва барои омӯзиши аркони динӣ ва обдасту намоз ҳатман иҷоза бигиранд ва ё инки рафтани ҷавони то 18-сола ба масҷид гуноҳ бошад. Ислоҳоти қонунҳое, ки бо арзишҳои динӣ ва урфу одати мардум таноқуз дорад, ҳатмӣ ва зарурӣ аст. Ба ҳамин тариқ, фарохони мухолифин ва мунтақидин аз кишварҳои дуру наздик ва иҷозаи кору амали қонунии онҳо бар мартаба ва мақоми раиси ҷумҳурӣ меафзояд.
Бахусус, ки зиндониҳои ақида ва андеша озод карда шаванд ва аз шиддати иҷтимоиву сиёсӣ, ба хотири имрӯзу фардои дурахшони ватан коста шавад…
Бо ин ҳама воқеият ин аст, ки ҳеҷ касе беҳтар аз худи Раҳмон намедонад, ки раиси ҷумҳурии оянда кӣ шавад, ки бар манфиати системаи сохтаи ӯ мувофиқ ва мутобиқ аст. Аз инҷост, ки ин шабу саҳар мағзи сари ӯ сахт банд аст. Одитарин хабару иттилоъро коркард мекунад, вале мутмаинам, ки ӯ барномаи таҳиякардаашро идома медиҳад. Бесабаб синни номзади президентро аз 35 ба 30 поин наовард. Худи ӯ ҳам дигар хаста шудааст ва мехоҳад, давлати пирӣ биронад. Ман ҳам тарафдори ҳамин интихоб ҳастам. Интихоби дигар дар ҳоли ҳозир вуҷуд надорад ё дошта бошад ҳам, бе пайомадҳои ногаҳонӣ нест.
Аммо дар охир як масъаларо алоҳида мехоҳам, зикр кунам. Масъалае дигар, ки барои давлат ва давлатдорӣ муҳим аст, бархурд ва муносибати давлат бо васоитаи ахбори омма, озодии матбуот ва кормандони ин соҳа аст. Кормандони воситаҳои ахбори умум рақиб ва ҳарифи сиёсӣ нестанд. Як корманди идораи андоз вазифааш ҷамъоварии саривақтии андоз дар маҳалли вобастаи ӯ бошад, журналист ҳам масъулият дорад, ки хабару иттилоъро ба мардум расонад. Бар фарзе агар фардо шумо як нафарро вазир таъйин кардед, журналист дар бораи ӯ менависад. Ҳам паҳлуи мусбат ва ҳам паҳлуи манфиашро. Агар ки ягон нафари наздики худ, узви хонаводаатонро ҳам дар масъулияти давлатӣ таъин кардед, дар ин бора ҳам менависад. Барои ин ӯро аз аккредитатсия маҳрум набояд кард.
Фишанг ва қувваи қудратро барои фароҳам кардани кору шароити зиндагӣ мебояд истифода кард, на барои саркӯби як табаа, барои мисол як журналист.
Ҳоло, ки аз мушкилоти дарёфти аккредитатсия ба унвони яке аз даҳҳо мушкилӣ миёни давлат ва хабарнигорон зикр кардам, ба он хотир буд, ки соли 2012 аввалин бор мушкили аккредитатсия дар Тоҷикистон бо ман пеш омад. Ин як моҷарои пур аз ҳарфу ҳадис аст, ки инҷо маҷол ва мавқеи гуфтанаш нест. Танҳо дар омади гап, як нуктаро бигӯям, ки ҳимояти раҳбарияти феълии “Озодӣ” чи дар бахш ва чи худи маркази радио аз кормандонашро наметавон бо раҳбарияти онвақта муқоиса кард. Бисёр мехоҳам, ки ин мушкил аз байн бурда шавад. Айб аст, ки давлат бо хабарнигор “сану ман” кунад ва як шаҳрванди худро аз кор маҳрум намояд.
Давлат бояд дар сатҳи баланд ва боло қарор дошта бошад. Ӯро танқид мекунанд,таъриф мекунанд. Бигзор. Аммо давлат ва раиси давлат ва маъмури давлат ва ниҳоди давлат, кори худашро идома медиҳад. Чун хабарнигор кадом муддао ва ҳадафи сиёсӣ надорад. Ӯ рисолати худро анҷом доааст.
Ҳамин ки баъди солҳо сукут барои “Озодӣ” навиштам, бо ҳамин хотир аст. Сӯитафоҳумҳои сунъӣ аз байн рӯфта ва бурда бишавад. На ба ин маъно, ки барои ман аккредитатсия бидиҳед, ба ин хотир, ки бо як расона ва бо хабарнигор даъво роҳ андохтан, истифодаи иқтидори давлат амалу иқдоми замони муосир нест. Ва инки баъди ин интихобот муносибат ва муомила бо васоити ахбори умум ва хабарнигорон тағйир наёбад, ҳеч чизи дигар ҳам иваз намешавад. Агар мо тарафдори таҳаввул, тағйирот ва пешрафт бошем…
1) Дар оғози ҳаракати миллӣ-озодихоҳии тоҷик ӯ бинобар надоштани ҷаҳонбинии кифоя ва таҷрибаи сиёсӣ ба наҳзати динӣ ва тафаккури гуруҳӣ авлавият дода, миллаташро бераҳмона дар муқобили Ислом Каримов ва Русия ва Изроил қарор дод;
2) Вазъи ҳарбӣ- сиёсиро дар моҳҳои август- ноябри соли 1992 дуруст баҳо дода натавонисту аз пойтахт фирор кард ва Душанберо, ки тақрибан ҳич нерӯ дар минтақа бе талафоти даҳҳоҳазорӣ тасарруф карда наметавонист, ба “Фронти халқӣ” таслим карда, барои террори беш аз 140-145 ҳазор одами беяроқ замина гузашт. То декабри 1992 миллат 10-12 ҳазор кушта дода буду чизе беш аз 80 ҳазор гурезаи дохилӣ дошт;
Тавзеҳ ин ки: инсонеро шумо фарз кунед, ки дорои масъулияте аст ва ба ҳадди тавонаш саъй мекунад ба вазоифе, ки бар дӯш дорад амал кунад. Он вақт, афроде, ки перомуни ӯ ҳастанд, ба ҷойи ин ки аз боре, ки бар дӯши ӯст сабук кунанд ва бикоҳанд, баръакс коре кунанд, ки бори ӯ сангинтар шавад. Ба сухани дигар, ба ҷойи он ки ин афрод аз худ моя гузоранд ва ба ӯ бигӯянд чӣ кор бояд бикунем, мудом аз ӯ бихоҳанд барояшон “коре” бикунад, масалан шикамашонро сер кунад, ба хонаву ҷой таъминашон намояд. Тоза, ба ин пиндор, ки сер кардани шиками онҳо ва хӯрондану пӯшондани онҳо масъулияти ӯст. Ба назарам, мазлумтар аз якчунин инсоне дар гетӣ вуҷуд надорад.
Бо шурӯъи даргириҳои дохилӣ дар Тоҷикистон ва замоне ки ҷангҷӯёни теруристи “Фронти халқӣ” садҳо ҳазор мардуми бепаноҳи тоҷикро водор ба тарки ватан ва кӯч ба шимоли Афғонистон намуданд – ки шароите бисёр сахту душвор буд — агар Устод Нурӣ (р) ва саъю талошҳои ӯ барои танзиму тартиби умури оворагон ва ба илова, кӯшишҳояш барои эҷоди инсиҷом миёни гурӯҳҳо ва аҳзоби опозисиюн набуд, тоҷикони овора дар ҳамон шимоли Афғонистон мемонданд ва имрӯз ба монанди ниёгони “гурезаи” худ (пас аз вуруди болшевикҳо ба сарзаминамон), “афғонистонӣ” мегардиданд ва куллан ба фаромӯшӣ супурда мешуданд.
Ман намехоҳам аз саҳми дигар раҳбарони опозисиюн дар он замон бикоҳам, абадан, ҳамаи онҳо бахусус Устод Тӯраҷонзода, ҳар як саҳми басазое доштанд. Аммо ин ҳақиқатро касе наметавонад инкор кунад, ки дар ин миён, нақши марҳум Устод Нурӣ (р) калидӣ буд. Ин ӯ буд, ки тавонист ба ҷаҳониён ба хусус кишварҳои мусалмон, мусибатеро, ки бар сари миллати тоҷик дар он мақтаъ аз замон фуруд омад бирасонад ва огоҳашон намояд. Вагарна, дар ҳамон замон, на як араб медонист тоҷик кисту Тоҷикистон куҷост ва на ҳатто як эронӣ, бо вуҷуди ҳамзабонӣ ва ҳамфарҳанг будан ва таърихи муштарак доштан. Ин Устод Нурӣ (р) буд, ки тавонист опозисиюнро аз ҳолати инфиъол ба ҳолати фоъилу фаъол будан дароварад ва кор ба ҷойе бирасад, ки Раҳмон маҷбур ба музокира ва таслими шарту шурути онҳо бишавад. Ин, ба забон гуфтан бисёр саҳлу осон аст, аммо амалан хеле сахту душвор.
Хуб, ҳоло мазлумияти марҳум Устод дар он даврон чӣ буд?! Бештари касоне, ки ба унвони ҳамразму ҳампаймон дар атрофи Устод буданд, чӣ дар Афғонистон ва чӣ пас аз созишномаи сулҳ, беш аз он ки саҳм гузоранд, саҳм мехостанд. Беш аз он ки кор кунанд, мушкил эҷод мекарданд. Беш аз он ки гиреҳи мушкилеро боз кунанд, бар гиреҳҳо меафзуданд, то марҳуми Устод, илова бар ҳалли мушкилоте, ки ҳукумат эҷод мекард, даргири ҳаллу фасли мушкилоти эҷодшуда аз сӯи перомуниҳо бишавад. Ва аҷиб он, ки марҳум чизе ба рухи касе намекашид ва саъй мекард интизоротеро, ки доштанд бароварда созад.
Як воқеиятро бароятон ҳикоят кунам. Дар ҳудуди солҳои 98, муддате дар Душанбе будам. Як рӯз рафта будам пеши марҳум Устод дар мақарри ҲНИТ (Борбад). Бо манзараи аҷибе рӯ ба рӯ шудам. Анбӯҳе аз мардум дар дари утоқи Устод нишаста буданд ва ҳар як ба навбат пеши ӯ ворид мешуданд. Вақте хилват шуд ва ба ҳузури эшон расидам – ва оқои Абӯбакри Нурӣ ҳам онҷо буд ва шоҳид аст – аз Устод пурсидам, ин ҳама мардум, ки инҷо омадаанд, лобуд мехоҳанд коре бикунанд. Зеро фикр мекардам, инҳо омадаанд то ба Устод бигӯянд, вазифаи мо чист ва чӣ кор бикунем?! Ҷавоби Устод ҳайратзадаам кард. Эшон гуфт, ин ҳолати рӯзонаи мост. Инҳо, ки пеши ман меоянд, ҳар як аввал мушкилоти худро матраҳ мекунанд ва сипас, аз ман пул мехоҳанд, он гоҳ агар чизе додам, хуб, вагарна, шурӯъ мекунанд ба пархошу баду бероҳ гуфтан, ки ман ба хотири ту ин кардаму он кардам ва ту маро раҳо кардӣ. Пурсидам, магар ҲНИТ таъсис шуда барои рафъи мушкилоти молӣ ва иқтисодии мардум, магар як ҳукумат аст?! Марҳум ҷавоб дод, таваққӯъи мардум ҳамин аст.
* * *
Марҳум Устод Нурӣ (р) замоне ки зинда буд, то ҷойе ки медонам, касе дар бораи ӯ ҳарфи манфӣ ба забон ҷорӣ намекард ва балки тамаллуқу чоплусиҳое, ки аз ӯ мекарданд, вақте медидед, ҳолатон ба ҳам мехӯрд. Эй кош агар айбе дошт дар ҳамон замони зинда буданаш, ба ӯ мегуфтанд! Аммо ҳамин ки аз дунё рафт ва чанд сол ки гузашт (ба хусус пас аз соли 2015), ибтидо аз сӯи ҳукумат ва мақомот баду бероҳ гуфтан дар бораи ӯ шурӯъ шуд ва сипас аз тарафи афроде, ки замоне ҳампаймонаш буданд. Боз такрор мекунам, Устод фавқи интиқод нест, агар айбе дар кораш дида мешуд, воҷиб буд дар ҳамон замон ба ӯ гӯшзад мешуд. На ин ки замоне ки зинда аст, тамаллуқаш намоӣ, ва замоне ки нест ва аз дунё рафта, нисбат ба ӯ тӯҳмат занӣ. Ин, камоли ноҷавонмардист.
Дирӯз матлабе хондам дар бораи марҳуми Устод Нурӣ аз як азизе, ки барояш камоли эҳтиромро қоилам; матлабе саросар дурӯғ. Намедонам, чаро дар ҳамин замони ҳассос ин азизамон дурӯғи мазкурро бофта, ҳоло иллаташ ҳарчи ҳаст, як кори ноҷавонмардона аст. Ноҷавонмардона ба далели дурӯғ будани матлаб. Агар рост мебуд, айбе надошт.
