● Қатъи интернет дар Тоҷикистон тӯли як соат тасодуфӣ буд?
16 сентябр баъд аз нисфирӯзӣ ба якборагӣ дар саросари кишвар интернет қатъ шуд ва тӯли як соат мрадум дастрасӣ ба он надоштанд, ки ин комилан як падидаи нав буд.
Оҷонсии назорати давлатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсияи Ҷумҳури Тоҷикистон хабар дод, ки Рустам Раҷабов сармуҳосиби як муассисаи Кумитаи кор бо ҷавонон ва варзиш барои сохтакорӣ ва тасарруфи маблағ боздошт шудааст.
Ба иттилои Оҷонсӣ Раҷабов бо роҳи сохтакории ҳуҷҷатҳои расмӣ дар давраи солҳои 2016-2020 аз ҳисоби зиёд нишон додани музди меҳнати кормандон маблағи умумии зиёда аз 114 ҳазор сомониро аз худ карда, ба давлат зарари калони моддӣ расонидааст.
Нисбати Раҷабов Р.Т. бо моддаҳои 245, қисми 3, банди “а” (азонихудкунӣ ё исрофкорӣ) ва 323 (ғайриқонунӣ додани шиносномаи шаҳрванди Ҷумҳурии Тоҷикистон)- Кодекси ҷиноятии Тоҷикистон парвандаи ҷиноятӣ оғоз шуда, баъди анҷоми тафтиши пешакӣ ба суд фиристода шудааст.
Ҳеҷ васила ва роҳе, ки битавонад Эмомалӣ Раҳмонро барои баъд низ дар мансаби раиси ҷумҳурии Тоҷикистон ҳифз кунад, пайдо накарданду наёфтанд, то инки ҳамин қонуни Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат омода, таҳия ва тасдиқ бишавад.
Барои онки мафҳум бошад, шумо бархе аз бозиҳои компутериро пеши рӯ оваред, ки ба як нафар “ҷон” мебахшад ва ё меситонад. Президент Раҳмон, ки то ҳамин навбати иддио ба курсии қудрат тамоми “ҷонҳо”-и барояш пешбинишударо хӯрд, барои идомаи раёсат ҷоне барояш боқӣ намонд. Як ҷони панҷсолӣ, як ҷони ҳафтсолӣ ва ду ҷони ду ҳафтсолӣ ҳамагӣ масраф шуданд. Бо қабули қонуни Асосгузор барояш боз ҷон, балки ҷонҳо доданд. Ба маҳзи ҳамин қонун аст ки Раҳмон ҳуқуқ ва ҳақ пайдо кард, дар ин навбати интихоботи раёсати ҷумҳурӣ ҳам иштирок бикунад. Қонуни Асосгузорро қабул карданд бо ин ҳадаф, ки асбобу абзоре бишавад, ки битавонанд тавассути он меъёри Қонуни Асосиро тағйир диҳанд. Моддаи 65-Қонуни Асосӣ ба ин шакл иваз карда шуд:
“Як шахс ба вазифаи Президент бештар аз ду муҳлат пай дар пай интихоб шуда наметавонад. Маҳдудияти дар қисми чоруми ҳамин модда пешбинигардида нисбат ба Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат татбиқ намегардад”.
Худи ҳамин тағйирот нишон медиҳад, ки ҳадаф ва мақсад ғасбу тасарруфи қудрат аст. Аммо ин меъёр ҳуқуқи шаҳрвандони дигарро нақз кардааст ва бо меъёру мавозини дунё мутобиқат намекунад
Дар Қонуни Асосии Тоҷикистон таъкид шудааст, ки ҳамаи шаҳрвандон ҳуқуқи баробар доранд, баробарҳуқуқанд. Қонуни Асосгузор баробарии шаҳрвандони Тоҷикистонро аз байн бурда ба Раҳмон ҳуқуқи бартар ва фавқулшаҳрванд додааст. Гузашта аз ин Раҳмонро ба монополисти қудрат бадал кардааст. Зеро пешопеш, бидуни дар назар гирифтани ҳуқуқи шаҳрвандон дар дастрасӣ ва касби қудрат ба ӯ дар сатҳи Қонуни Асосӣ имтиёз ва бартарӣ додааст. Барои танҳо як нафар қонун навиштан худ як амали ғайриҳуқуқӣ ва дар давлатҳои ҳуқуқбунёду демократӣ ғайриқобили қабул аст. Аммо инки дар ин ҳолат Раҳмон фавқулқонун ва фароқонун шудааст мушкили дигар аст. Қонуни Асосгузор бо ин вуҷуд ки соли 2016 мавриди иҷро қарор гирифтааст, ҳамоно иҷро ва амали он ба майлу рағбат ва кайфияту ҳолати Раҳмон вобаста аст. Яъне чӣ? Яъне ин аст ки ин қонуни ба истилоҳ конститутсионӣ ҳар аз гоҳе Раҳмон бихоҳад шаклу шеваи иҷрояш иваз мешавад ва ҷаззобияти аблаҳонаи он ҳам дар ҳамин ҷойи ин қонун ниҳуфтааст. Ин қонун дар дунё назир ва собиқа надорад ва онро наметавон санади ҳуқуқӣ номид: на аз лиҳози ҳуқуқи римӣ ва на аз лиҳози шаръӣ. Ин дар асл як найранг ва доми тазвир аст, ки дар фавқ ҳадафи онро баён кардем. Аммо ҳоло агар ба дарун ва муҳтавои он диққат диҳем як “норма”-ҳои аҷиберо мебинем, ки бо чи машаққате истихроҷ ва истеҳсол кардаву дар қади мухотабаш ҷома кардаанд.
Суол ин аст ки Асосгузори сулҳу ваҳдат ва Пешвои миллат унвон аст, рутба аст ва ё мақоми давлатӣ ва вазифаву мансаб? Посухи ин саволро медиҳем ва шумо онгоҳ пай мебаред,ки чаро гуфтем “иҷро ва амали он ба майлу рағбат ва кайфияту ҳолати Раҳмон вобаста аст”. Барои ин ба қонуни Асосгузор руҷӯъ мекунем:
Инҷо ба чанд ишора ва ё хидъаву тазвири ҳуқуқӣ таваҷҷӯҳ намоед: “дар баробари салоҳияти Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон” ва “дар давраи фаъолият ва баъди қатъ гаштани фаъолияти президентиаш”.
Яъне ин қонун бо инки мавриди амал қарор дорад, ҳанӯз аз соли 2016, ба ду марҳала, ба ду қисм ва ба ду давра тақсим ва ҷудо шудааст. Ин ду қисму ин ду мариҳилаву ин ду давра ва татбиқи он ба қарору тасмими Раҳмон марбут ва вобаста аст. Раҳмон президентиро давом диҳад, дидем, ки давом медиҳад, Асосгузор унвон аст, вале агар президентиро бас кунад, гумон аст ки бас кунад, Асосгузор мақом мешавад ва вазифаи давлатӣ. Аҷиб нест магар? Тоҷикситон ба ҳадде холӣ аз марду мардон аст ки ба ҷуз аз Раҳмон касе наметавонад онро мудирият кунад ва аз инҷост, ки мардум ногузиранд қонунро то ба ҳадди як пайтоба ба поҳои вай мувофиқ кунанд. Дар сархатти дуввуми ҳамин модда дигар ин нукта ошкоро зикр мешавад, ки баъди қатъи фаъолияти президентӣ:
2. Сохтор ва басти вазифавии Дафтардории Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат аз ҷониби Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат муқаррар карда мешаванд. Кормандони Дафтардорӣ мақоми хизматчии давлатиро доранд.
Ҳоло фаҳмидед, ки чаро ин қонун ба табъу завқу кайфияти Раҳмон мутобиқ карда шудааст? Ҳар аз гоҳе Раҳмон бихоҳад ин қонуни мавриди иҷро қарор гирифта майлу хоҳиши ҳанӯз ҳатто дар роҳи ӯро қонунӣ мекунад. Раҳмон бихоҳад он унвон аст, Раҳмон бихоҳад он вазифа ва хидмати давлатӣ аст. Ба тарзи дигар бигӯем, қонуни Асосгузор ба Раҳмон мақоми ҳуқуқӣ медиҳад. Вале ин Раҳмон аст ки ба ин қонун қувва ва ҳукми иҷро медиҳад. Агар Раҳмон ҳамин ҳоло аз мақом канор мерафт ва номзад нафаре дигар, Раҳмон масъули татбиқи вазифаи давлатии Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ мешуд. Яъне аз як вазифаи давлатӣ ба вазифаи дигар ва аз як сохтор ба сохтори дигар мегузашт. Шумо мегӯед, ки Раҳмон ҳамин ҳоло ҳам Асосгузор аст ку? Дуруст. Аммо ин Асосгузор аз он Асосгузоре, ки баъди супоридани президентӣ аст фарқ дорад.
Ҳоло ки фаҳмидед, ки ин як ҳилла ва як хидъа ва як найрнги ҳуқуқӣ будааст. Дуруст фаҳмидед: назарфиребӣ, чашмбандӣ “аликмалик”. Ин як доме бузург аст ки дар рӯи раҳи халқи Тоҷикистон густарда шудааст, вале барои Раҳмон нардбонест, ҳарчи ӯро болотару болотар ва бартару бартар кардааст. Дар давлатҳои демократӣ, ки мутараққианд қонунҳо манфиати мардумро ҳимоят мекунанд. Имкон намедиҳанд то ҳокимият ба як шахс ё бо ягон гурӯҳи одамон мудовим тааллуқ бигирад. Дар ташкилу ташаккули он худи халқ ва ҳар як овози мардум нақшу ҳисса дорад. Як овоз як қудрат аст, овози ман ин қудрати ман аст. Қудрати ман ҳам дар ҳокимият ва ҳукумат ҳузур дорад ва ҳаст. Мудирияти давлат як тарҳи бузургу давомдор ва беохир аст ва ҳатто агарки суперемен-абаринсон ҳам бошӣ, наметавонӣ ба анҷом бирасонӣ. Аммо чуноне мебинем, дар қонуни Асосгузор ҳеҷ гуна меъёр ва нормаи ҳуқуқӣ муроот нашудааст, балки як санади ҷаъливу ғайриҳуқуқӣ ва ғаримардумие аст барои мудирияти як халқ ва як миллат ва як давлат аз тарафи як гурӯҳ таҳия ва татбиқ шуда истодааст. Ҳоли ҷойи барои гуфтан ҳам ҳаст, ки агар муаллифони ин қонун барои миллат ва мардум менавиштанд, меъёри худпешбариро ба мақоми раёсати ҷумҳурӣ ворид мекарданд, вале бо тамоми ҳилаву найранг қонунеро навишта ноқонуниро қонунӣ ҷилва медиҳанд. Аз роҳи худпешбарӣ имкони ширкати афроде пеш меояд, ки метавонад халқ дар пушташ саффу ҷамъ ва басиҷу ягона шавад. Мисли Светлана Тихановская дар Белорус.
Қонун қабул ва мавриди иҷро қарор мегирад. Аммо ин тавр нашудааст ва набудааст, ки қонун қабул ва иҷрояш ба феълу хӯйу кайфияту завқи як кас вобаста бошад.
Сорбон Азимӣ
Аз Идораи сомона: Матолибе, ки дар гӯшаи “Блоги Шумо” ба нашр мерасанд, назари шахсӣ ва ё таҳлили муаллифон буда, баёнгари мавқеи “Аздо тв” нестанд.
Ба иттилои Вазорати молияи Ҷумҳури Тоҷикисон Дар мудатти 8 моҳи соли ҷорӣ ҳаҷми умумии буҷети давлатии Тоҷикистон 14 млрд. 352 млн сомониро ташкил додааст, ки 2,6% камтар аз нақшаи тасдиқшуда мебошад.
Ин бар ин маъност, ки дар ин давра ба “ҳамёни асосӣ”-и кишвар ҳудуди 400 млн сомонӣ (наздики 39 млн доллар) камтар маблағ ворид гардидааст.
Ҳиссаи андоз дар буҷети давлатӣ 68%-ро ташкил медиҳад, сабаби камбуди буҷет асосан ба коҳиши маблағи воридшаванда аз андоз аз даромад ва андоз аз фоида гуфта мешавад.
Вобаста ба коста гардидани буҷети ҷумҳурӣ маблағгузорӣ ба бахши ҳокимияти давлатӣ ва идоракунӣ, саноат ва сохтмон, фаъолияти дигари иқтисодӣ ва хизматрасониҳо кам карда шудааст.
Ба гуфтаи ин манбаи Azda.tv мақомоти Русия як раванди фишороварӣ болои муҳоҷиронро рӯй даст гирифтаанд.
“Тибқи баъзе хабарҳо бояд Русия марзҳояшро ба рӯйи шаҳрвандони дигар кишварҳо боз кунад, аммо бо Тоҷикистону Узбекистон боз карданӣ нест”, – мегӯяд ҳамсуҳбати мо.
Бино ба иттилои сарчашмаҳои ғайрирасмӣ, Русия мехоҳад барои шаҳрвандони Тоҷикистон як навъ раводиди сабукеро ҷорӣ кунад. Яъне шаҳрванди Тоҷикистон вақте мехоҳад ба Русия сафар кунад, пас аз расидан дар марзи Русия метавонад аз фурудгоҳ ё марзҳои дигар он раводидро дарёфт кунад.
Ба гуфтаи ин ҳамсуҳбати мо Вазорати дохилаи Русия як барномаеро матраҳ карданист, ки масъалаи раводид ва як навъ андози иловагиеро барои муҳоҷирон пешбинӣ мекунад. “Дар сурати амалӣ шудани ин барнома воқеан мушкилоти муҳоҷирон чанд баробар меафзояд”,- мегӯяд муҳоҷир.
Аввали моҳи августи соли ҷорӣ дар бозори “Теплый Стан” муноқишаи муҳоҷирони тоҷик бо нигаҳбонони бозор сар зада буд, ки дар натиҷа пулиси ҳамон минтақа даҳҳо тоҷикро боздошту шиканҷа кард. Дар шарҳи хабар гуфта мешуд, як муҳоҷири тоҷик бо нигаҳбони бозор муноқиша намудааст, ки дар натиҷа нигаҳбони бозор фарзанди худро, ки корманди мақомот будааст, даъват намуда ва ӯ муҳоҷири тоҷикро дастбаста вориди мошин намуда лату кӯб кардааст. Ба ин ҳодиса муҳоҷирони дигари тоҷик вокуниш нишон дода ин муҳоҷирро аз дасти пулис раҳо мекунанд ва байни пулису муҳоҷирон ҷанҷолу кашмакаш мешавад.
Он замон Каримҷон Ёров, як ҳомии ҳуқуқи муҳоҷирон дар Русия дар муроҷиати видеоие аз мақомоти дипломатии Тоҷикистон талаб намуда буд, ки ҳарчи сареъ ҳодисаро пайгирӣ кунанд, чун аксари муҳоҷирони тоҷик ҷойҳои кори худро тарк намуда ба ҷойҳои номаълум паноҳ бурдаанд. Ба гуфтаи ӯ, бетаваҷҷуҳӣ ва мудохила накардани мақомоти дипломатии Тоҷикистон ба ин қазия авоқиби хубе надорад. Вале вобаста ба ин қазия ҳеч хабаре аз мақомоти дипломатии Тоҷикистон дар Русия расонаӣ нашуд.
“Барномаи Осиёи Марказӣ” бо интишори хабари эълони гуфтугӯи онлайнии М. Кабирӣ дар вебсайташ навишта буд:
“Барномаи Осиёи Марказӣ” бо даъвати хоҳишмандон дар назар дорад, ки бо раҳбари мухолифин дар хориҷ ва раиси ҲНИТ Муҳиддин Кабирӣ суҳбати онлайнӣ баргузор карда, вазъияти феълӣ ва чашмандозҳои ояндаи Тоҷикистонро баҳсу баррасӣ кунад.
“Барномаи Осиёи Марказӣ” яке аз бонуфузтарин марказҳои таҳқиқотӣ ва пажуҳишӣ дар робита бо ОМ дар сатҳи ҷаҳон ба шумор меравад. Муҳиддин Кабирӣ бори охир 8 сол пеш, бо даъвати Донишгоҳи Ҷорҷ Вашингтони ИМА ба ин кишвар сафар карда, дар он ҷо суханронӣ намуда буд. Суханронии дирӯзаи раҳбари ПМТ аз суҳбати соли 2012-аш, ки дар донишгоҳи мазкур карда буд, фарқ мекард. Ӯ бештар аз қонуншиканиҳои мақомоти кишвар ва зери по шудани ҳуқуқҳои демократии сокинон аз ҷониби ҳукуматдорон гуфт, ки ба андешаи Кабирӣ ин ҳама қонуншиканиҳо пуштипо задани мақомдорони тоҷик ба қавонинӣ демократӣ мебошад.
Муҳиддин Кабирӣ инчунин ба Созишномаи сулҳи тоҷикон, ки соли 1997 ба имзо расидааст, ишора намуда, дар бораи аҳаммиятнокии он гуфт, ки Созишнома ба ҷанг дар кишвар нуқта гузошт, аммо ваҳдату суботро натавонист таъмин кунад. «Ва вазифаи дуюмаш, кушодани роҳ барои як Тоҷикистони демократӣ ва пешрафта нотамом монд. Як тарафи сулҳ аз кившар ронда шуд, садҳо роҳбаронаш аз нав вориди зиндон гашта ва беъзеяш кушта шуданд».
Иштибоҳи асосии ҷониби мухолифинро Кабирӣ дар он медонад, ки аз ду вазифаи асосии Созишнома ва раванди сулҳ – ҳифзи сулҳу амният ва таъмини озодиҳову ҳуқуқ ба ҳифзи сулҳ бартарӣ дод, зеро фикр мекард, ки ниёзи аввалиндараҷаи ҷомеа амният ва ҳифзи сулҳи ба дастомада ба ҳар қиммат аст. «Ҳатто, ба қиммати аз даст додани озодӣ ва ҳуқуқҳо. Дар охир ҳам суботу амниятро аз даст додем ва ҳам озодиву ҳуқуқамонро. Яъне, риоят накардани тавозун дар шинохти авлавиятҳои воқеъӣ яке аз иштибоҳҳои мо буд».
“Тибқи гузориши «Экономист» соли 2012 мо чузъи 20-гонаи кишварҳои диктотурӣ будем, имсол дар ҷои 8-ум. Он сол дар рейтинги « Reporters Without Borders» оиди озодии матбуот мо чои 120 ум будем, имсол 161. Яъне, 40 зина поён рафтем. Он сол мо дар рейтинги Хонаи Озодӣ (Фридом Хауз) бо 6 хол ҷузъи бадҳо будем, имсол бо болотарин хол- 7 ҷузъи бадтаринҳо хастем. Ҳамчунин дар рейнтингҳои фасод, камбизоати ва озодиҳои мазҳаби, ки намехоҳам бо вақти шуморо бо такрори онҳо бигирам. Чӣ дар суханронии 8 сол қабл инҷо ва чӣ даҳҳо суханрониву мақолаҳои дигар мо бонги хатар мезадем, ки Раҳмон Тоҷикистонро қадам ба қадам ба як кишвари комилан диктотурӣ ва ҳукуматро хонаводагӣ мекунад. Он чизе, ки имрӯз амалӣ шуд. Имрӯз кишвари мо чузъи қашшоқтарин, заъифтарин, бастатарин ва 10- гонаи ғайри демократиҳост»
Як манбаъ аз Дастгоҳи раисҷумҳур, ки нахост номаш бурда шавад, ба “Azda.tv” гуфт: “Дишаб дар Кумитаи дин, як гурӯҳ активистҳо “бачаҳако” барои ҷанги интернетӣ ҷамъ омаданд . Вақте суханронӣ сар шуд, интернетро қатъ карданд … То ин кормандон бо якдигар харахаша доштанду як шӯъбаи идораашон ба шӯъбаи дигар дашномдиҳӣ мекард чорабинӣ тамом шуд”.
Як коршинос ба “Azda.tv” мегӯяд, КДАМ фабрикаи ҷавобро ҷамъоварӣ кард то мисли ҳамеша ба суҳбатҳои Кабирӣ халал ворид кунад ва зери навор таҳқиру дашном нависанд, аммо чун диданд дар ин суҳбати онлайнӣ бояд сабтином кард ва чун суханронӣ дар барномаи WebEx баргузор шуд, ки имкони навиштани комент ва дахолат дар барномаро надошатнд, дар охир тасмим гирифтанд интернетро то поёни суханронии Кабирӣ қатъ кунанд.
Як манбаъи дигар низ ба “Azda.tv” гуфт: “дирӯз соати 19: 08 бо вақти Тоҷикистон ҳамроҳи хонаводааш суҳбат дошт, ки якбора интернет катъ шуд ва пайвандонаш талош карданд дубора аз симкорти диагр тамос гиранд, аммо он низ интернет надошт.
